سرلشكر پاسدار دكتر سيد يحيى صفوى -عضو هيأت علمى دانشگاه امام حسين(ع)

2-1-2) طرح و مدل تجزيه و تحليل ناحيه‏اى

    اهميت هر ناحيه جغرافيايى در رويارويى با تغييرات فصلى، چرخه‏اى، اتفاقى و ناگهانى سنجيده مى‏شود و فرماندهان و كارشناسان نظامى در رده‏هاى بالاى ستادى بايد در هماهنگى با مأموريتها، وضعيت‏ها،نيروهاى موجود در هر طرف و تخصص و كارآيى فن‏آورى ارزيابى نمايند. تأثير و نفوذى كه جغرافياى طبيعى، انسانى و نظامى / سياسى بر طرحها، برنامه‏ها و عمليات نظامى در هر سطح و مقطعى دارد، ضرورت بررسى همه جانبه و سرعت در تجزيه و تحليل و دستيابى سريع به اطلاعات جغرافيايى را همواره مورد تأكيد مى‏نمايد.1

2-1-2-1) پايگاه داده‏هاى جغرافيايى

    پايگاه داده‏اى كليه حقايق مربوط به جغرافيا و اساس و شالوده آناليز هر ناحيه را تشكيل مى‏دهد. بررسى و مطالعات برجسته‏اى نظير رابطه‏هاى مكان / فضايى، توپوگرافى، اقليم شناسى، هواشناسى، جمعيت، الگوهاى شهرى و روستايى، شبكه حمل و نقل و سازه‏هاى دست بشر از جمله بناى اصلى يك پايگاه داده‏اى را تشكيل مى‏دهد. پايگاه داده‏اى جغرافيايى متناسب باتكنيك‏هاى مختلف تجزيه و تحليل پاسخگوى بسيارى از نيازهاى تجزيه و تحليل ناحيه‏اى را فـراهم مى‏سازد.

جدول (1): طرح آناليز ناحيه‏ اى 2

 

مأموريتهاى نظامى

    اهميت و برجستگى اطلاعات جغرافيايى زمانى مشخص مى‏گردد كه بتوان آنهارا در ارتباط تنگاتنگ با مأموريتهاى نظامى بكار گرفت. فرماندهان نيروهاى مسلح در دنياى كنونى بايد آمادگى كامل اجراى مأموريتهاى مختلف نظامى را در زمينه‏هاى مختلف داشته باشند و انجام موفق هر نوع مأموريت با سازماندهى رسمى و يا غيررسمى باتوجه به تجزيه و تحليل ناحيه جغرافيايى محل مأموريت ميسراست.

پيامدهاى نظامى

    جزئيات شناسايى و تشخيص‏ها، مقوله‏هاى استراتژى، تاكتيكى و لجستيكى را در بر مى‏گيرد. كه هر يك به ترتيب خود در حيطه وظايف طرح‏ريزان و برنامه‏ريزان در سطح ملى، فرماندهان نظامى، نيروهاى پشتيبانى است كه در تداركات، تعمير و نگهدارى، حمل ونقل، مهندسى پزشكى تخصص دارند.

تجزيه وتحليل ناحيه‏اى در سطح ملى

     تجزيه وتحليل ناحيه‏اى در سطح ملى موضوعاتى را در بر مى‏گيرد كه نظامى / سياسى باشد و در اين محدوده بايد از خطوط ارتباطى موردنياز برخوردار بود، تابتوان به نواحى دوردست حوزه و ميدان مسئوليت خود دسترسى داشت. پس از رسيدن به موقعيت از پيش تعيين شده بايستى توانايى تشكيل نيروهاى مشترك را داشت و زيرساختهاى سودمندى را كه از نظرنظامى داراى اهميت است برآورده كرد.

تجزيه و تحليل استراتژيكى (در سطح ملى)

    نواحى ثقل و هسته نيروهاى دشمن راكه داراى اهداف بزرگ سياسى، فرهنگى، نظامى، تصرف، نگهدارى و تخريب هستند و ياكنترل آنها موجب امتياز و برترى برجسته‏اى مى‏شود، مورد ارزيابى قرار مى‏دهد.

آناليز تحليلى ناحيه‏اى تاكتيكى

    تحليل‏هاى ناحيه‏اى كه براى نيروهاى رزمى ارائه مى‏شود، اراضى كليدى و حساس، راههاى دسترسى، موانع طبيعى، پوشش، اختفاء، ديده‏بانى و ميدان آتش را مورد تأكيد قرار مى‏دهد.

اراضى كليدى و حساس3 : نيروهاى مسلح در طى عمليات رزمى به برترى‏هاى ويژه‏اى دست مى‏يابند كه توانايى نگهدارى، كنترل يا تخريب زمين حساس و كليدى رادارند و از نظر استراتژيكى در رده پايين‏تر از نواحى هسته‏اى حساس است. از موارد بارز اين نوع اراضى كليدى و حساس مى‏توان به مراكز فرماندهى و مقر نظامى و نيز نقاط گلوگاهى جغرافيايى، مراكز ارتباطى و مخابراتى، تأسيسات لجستيكى، نيروگاهى، سدها، فرودگاهها، بنادر، راه‏آهن و تقاطع جاده‏اى اشاره كرد. از آنجايى كه فرماندهان ارشد و نيروى تحت فرماندهى آنها داراى ديدگاههاى متفاوتى هستند، لذا عوارض يا مشخصه‏هاى طبيعى در هر رده يا درجه نظامى متفاوت جلوه مى‏كنند. براى نمونه، تمامى يك شبه جزيره براى فرماندهان ارشد، اراضى حساس و كليدى به شمار مى‏رود، در صورتى كه در رده فرماندهى پايين‏تر، ابتدا شهر ساحلى و سپس پايگاه نيروى دريايى مستقر در آن را زمين حساس و كليدى مى‏دانند و هر چه به رده پايين فرماندهى نزديك شويم، اسكله و سپس انبارهايى كه در اسكله موجود است، زمين حساس وكليدى بشمار مى‏رود.

راههاى دسترسى 4: ارزش راههاى خشكى، آبى وهوايى نيز در سطوح فرماندهى تفاوت پيدا مى‏كند. دسترسى‏هايى كه براى نيروهاى خودى از جاذبه برخوردار است، بندرت با طرحهاى مانور دشمن سازگارى وتناسب دارند وبرعكس دسترسى‏كه براى نيروهاى دشمن مناسب است، براى نيروهاى خودى جاذب نمى‏باشد. متقابلاً فرماندهان هوشيار اقدام به انتخاب مسيرهايى مى‏نمايند كه دشمن هرگز آنرا نداند و موجبات غافلگيرى دشمن را فراهم مى‏آورد.

موانع5 : موانعى كه در سر راه دسترسى به اهداف نظامى قرار دارند، شامل: كوهستانها، رودخانه‏هاى غيرقابل گذر، باتلاقها، شيب‏هاى تند، توده‏هاى عميق برف، جنگلهاى انبوه، اراضى سيلابى، تپه‏هاى مرجانى، مراكز شهرى، ميادين مين، گودالهاى ضدتانك، موانع جاده‏اى پلهاى منفجر شده و باند فرودگاه كه براثر آتش آتشبارها و يا براثر اصابت گلوله‏هاى بمب‏افكن‏ها پر از حفره و گودال شده‏اند. فاصله و قابليت دسترسى از راه درياها هم غيرعادى (كوه يخ، جزاير وتپه‏هاى مرجانى) است، اما توپوگرافى
     زيرآب مانعى براى حركت زير دريايى بشمار مى‏رود. آب و هواى نامناسب معمولاً عمليات را در هوا و دريا باز مى‏دارد، اراضى ناهموار و مضرس، معبرهاى پروازى را دچار نابسامانى مى‏كند و موانع غيرقابل لمس مثل عدم موقعيت در كسب اجازه پرواز از فراز كشورها عمليات هوايى را با محدوديت روبرو مى‏نمايد.

ديده‏ بانى و ميدان آتش 6 : نيروى زمينى در طى هزاران سال براى تصرف يا نابودى مقرهاى ديده‏بانى در برجها و قلل و ارتفاعات تلفات سنگينى را متحمل شدند. اگر موانعى چون ناهمواريهاى زمين، تراكم روئيدنيها و گياهان، باران، برف و بوران، مه، گردوغبار، دودوغيره در خط ديد نباشد، مرتفع‏ترين نقطه بهترين ديد را فراهم مى‏آورد. تاريكى قابليت ديد در زمين، دريا و هوا را كاهش مى‏دهد. مگر اينكه مجهز به وسايل ديد در شب باشند.

عوارض توپوگرافى : پوشش گياهى و ساختمانها كاربرد سلاحهاى هوا به زمين و زمين به زمين را محدود مى‏كنند.

پوشش و اختفاء7 : مقرهاى فرماندهى نيروهاى نظامى ، سيستم تسليحاتى و تأسيساتى آنها از پوشش كه همان حفاظت است، بيشتر سود مى‏برند تا از اختفاء ،كه صرفا جلوى ديدن را مى‏گيرد. براى مثال، تورهاى استتارى و بوته‏هاى گياهى ممكن است كه جلوى ديد دشمن را بگيرد، ولى هرگز سپر و حفاظت بهترى نيستند. سنگرهاى انفرادى در زمين كه مانع گلوله وتركش است، در مقابل حملات شيميايى بى‏اثر است.8

تحليل ناحيه‏اى از نظر لجستيكى

    كارشناسان امورلجستيكى از تحليلهاى ناحيه‏اى كه تكيه بر زمين حساس و كليدى، راههاى دسترسى به هدف، موانع، ديده‏بانى، ميدان آتش، پوشش واختفاء دارد كمتربهره مى‏برند. زيرا تمامى تلاش آنها در تداركات، تعمير و نگهدارى، حمل ونقل، ساخت و ساز و مراقبتهاى لازم است، لذا نياز به اطلاعات بهنگام در خصوص موضوعات متنوعى چون تأثير آب و هوا و زمين بر نيازهاى ويژه غذايى، پوشاك و پناهگاهى، دسترسى به انواع سنگ و الوار موردنياز براى ساخت و ساز و نگهدارى جاده‏ها،

 فرودگاهها، بنادر، انبارها و ديگر تأسيسات نظامى، بررسى موانع، تنگناها، راهها و مسيرهاى تداركاتى، وجود يا عدم وجود آب فراوان و موقعيت آلترناتيو راههاى دستيابى به آب، مسائل و مشكلات بهداشتى، امراض و بيماريهاى بومى منطقه‏اى، مشخصه‏هاى كميتى و كيفيتى نيروى كارمحلى، امور غيرنظامى و عمليات روانى نياز به تحليلهايى دارند كه خاص مقاصد آنهاتهيه شده است.

    اوج و نهايت هر تحليل ناحيه‏اى ارزيابى و مقايسه تأثيرات جغرافيايى برشيوه‏هاى عمل نيروهاى خودى و دشمن است. بابررسى مقايسه‏اى و ارزيابى مى‏توان نتايج حاصله را كه مزيت‏ها و معايب را بنحوى شفاهى بيان مى‏دارد، مورد استفاده طرحها قرار داد. فرماندهان نظامى در هر رده‏اى كه باشند بايد تصميم بگيرند كه در كجا؟ چه وقت ؟ چگونه؟ و با چه قدرت و توانايى ؟ مأموريت محوله را به نحواحسن به انجام رسانند.

2-1-2-2) نكات مورد توجه در تجزيه و تحليل ناحيه جغرافيايى

پايگاه داده‏اى زمانى زيربناى محكمى براى تحليل ناحيه‏اى بشمار مى‏رودكه جغرافياى طبيعى، انسانى و سياسى را مورد توجه قرارگيرد.

تحليل‏گران متخصص وقتى به نتايج درست و صحيحى دست مى‏يابند كه تكنيك‏ها را در زمانهاى مختلف آزموده باشند تا مطمئن گردند به كليه مطالعات و بررسيهاى مربوط توجه كافى شده است.
    

نيروهاى زمينى، دريايى، هوايى و موشكى به‏صورت مجزا اقدام‏به تحليل ناحيه‏اى مى‏زنند.

تحليل‏گران ناحيه‏اى با ارزيابى خود نيازهاى خاص هر يك از مأموريتها را برآورده مى‏سازند زيرا هر مأموريتى نياز به تفسير منحصر بفرد خود را دارد.

تأثيرعوامل جغرافيايى بر شيوه عمل نيروهاى خودى و دشمن از اهميت يكسانى برخورداراست.

تحليل‏هاى ناحيه‏اى پايدار نبوده، زيرا اهميت نظامى هر زمينى در مقابل تغييرات فصلى، چرخه‏اى و اتفاقى و نيز مأموريتهاى محوله دستخوش نوسان مى‏ گردد.

منبع:

صفوى، دكتر سيد يحيى: مقدمه‏اى بر جغرافيايى نظامى ايران (جلد1 - شمالغرب و غرب كشور)، سازمان جغرافيايى، تهران، 1378.


پي نوشت :
1) Collins, John M: Military Geography for and the public,

Brasseys, WASHINGTON. LONDON, 1998, P.339-341.

2) همان منبع، 3) Critical Terrain.P.340

4) Avenues of Approach.5) Obstacles

6) Observation and Fields of Fire.7) Cover and Concealment.

8) Collins, John M:Military Geography for and the Public,

Brasseys, Washington. London, 1998, P.343-344.

نوشتن دیدگاه